အာဂျင်တီးနားနိုင်ငံဟာ တောင်အမေရိကတိုက်မှာ ဒုတိယအကြီးဆုံးနိုင်ငံဖြစ်ပြီး တရားဝင်အမည်ကတော့ အာဂျင်တီးနားသမ္မတနိုင်ငံ ဖြစ်ပါတယ်။
တောင်အမေရိကတိုက်ရဲ့ တောင်ဘက်အစွန်းဆုံးပိုင်းမှာ တည်ရှိပြီး အနောက်ဘက်မှာ အင်ဒီးတောင်တန်း ၊ အရှေ့ဘက်မှာ အတ္တလန္တိတ် သမုဒ္ဒရာ တို့တည်ရှိပါတယ်။ ပါရာဂွေး ၊ ဘရာဇီး ၊ ဘိုလီးဗီးယား ၊ ဥရုဂွေး ၊ ချီလီ စတဲ့နိုင်ငံများနဲ့ နယ်နိမိတ်ချင်း ထိစပ်နေပါတယ်။
တောင်အမေရိကတိုက်မှာ ဘရာဇီးပြီးရင် ဒုတိယအကြီးဆုံးဖြစ်တဲ့ အာဂျင်တီးနားနိုင်ငံဟာ စတုရန်းမိုင်ပေါင်း ၁.၀၇၄သန်း ကျယ်ဝန်းပါတယ်။ ကမ္ဘာပေါ်မှာဆိုရင်တော့ ၈ခုမြောက် အကြီးဆုံးနိုင်ငံ ဖြစ်ပါတယ်။
အရှေ့ဘက်တွင် ဘရာဇီးနှင့် အာဂျင်တီးနားနိုင်ငံတို့ကို အန်းဒီးတောင်တန်း၏ တောင်စဉ်များက ပိုင်းခြားထားပါတယ်။
အာဂျင်တီးနားနိုင်ငံကို ပထဝီဝင်သဘောအရ ယေဘုယျအားဖြင့် လေးပိုင်း ပိုင်းခြားထားပါတယ်။ မြောက်ဘက်ပိုင်းနယ်များ ၊ အရှေ့အလယ်ပိုင်းလွင်ပြင် ၊ အနောက်ဘက် အန်းဒီး တောင်တန်းဒေသ နှင့် တောင်ဘက်ပိုင်း ပက်တဂိုးနီးယားနယ် ဆိုပြီးတော့ဖြစ်ပါတယ်။
တစ်နယ် နှင့် တစ်နယ်မတူညီပဲ သွေ့ခြောက်သောရာသီဥတု ၊ အေး၍ခြောက်သွေ့သောရာသီဥတု ၊ အေး၍ စွတ်စိုသောရာသီဥတုများ ရှိကြပါတယ်။
အာဂျင်တီးနားနိုင်ငံတွင် မြစ်စဉ်စု ငါးခုရှိပြီး ယင်းတို့သည် တောင်ဘက်သို့၎င်း၊ အရှေ့ဘက်သို့၎င်း၊ အတ္တလန္တိတ် သမုဒ္ဒရာအတွင်း စီးဝင်ကြပါတယ်။ အရှည်ဆုံးမြစ်မှာ ပါရာနာမြစ်ဖြစ်ပြီး မိုင်ပေါင်း ၃၀၃၀ခန့်ရှည်လျားကာ အာဂျင်နီးနားရဲ့ အဓိကမြစ်လည်း ဖြစ်ပါတယ်။
အာဂျင်တီးနားရဲ့ အမြင့်ဆုံးနေရာကတော့ မန်ဒိုဇာပြည်နယ်မှာရှိတဲ့ အာဂွန်ကာဂွာ Aconcagua တောင်ထိပ်ဖြစ်ပြီး အမြင့်ပေ ၂၂၈၃၇ပေ ရှိကာ ၎င်းတောင်ဟာ တောင်အမေရိကတိုက်ရဲ့ အမြင့်ဆုံးတောင်လည်း ဖြစ်ပါတယ်။
အာဂျင်နီးနားမှာ လူတွေအစောဆုံး အခြေချတဲ့နေရာကတော့ တောင်ဘက်အစွန်းဆုံးမှာရှိတဲ့ ပါတာဂိုးနီးယားဒေသဖြစ်ပြီး လွန်ခဲ့တဲ့နှစ်ပေါင်း ၁၃၀၀၀ ခန့်ကတည်း အခြေချခဲ့တာ ဖြစ်ပါတယ်။
အဲဒီတုန်းကနေထိုင်ခဲ့တဲ့ လူမျိုးစုတွေကတော့ Onas ၊Yámana နဲ့ Tehuelche လူမျိုးစုတွေဖြစ်ပါတယ်။ ၁၅ရာစုမှာတော့ အင်ကာအင်ပါယာရဲ့ နယ်ချဲ့သိမ်းပိုက်ခြင်းကို မူရင်းဒေသခံလူမျိုးတွေ ခံခဲ့ရတာ အဲဒီဒေသကို စပိန်တွေနယ်ချဲ့လာတဲ့အချိန်အထိ ရာစုနှစ်တစ်ဝက်ကြာပါတယ်။
တောင်အမေရိကကို အစောဆုံးရောက်လာ တဲ့ အနောက်တိုင်းသားကတော့ အီတလီလူမျိုး နယ်မြေသစ်ရှာဖွေသူ Amerigo Vespucci ဖြစ်ပြီး ၁၅၀၂ခုနှစ်မှာ ရောက်ရှိခဲ့တာ ဖြစ်ပါတယ်။ ယခုအာဂျင်တီးနားရှိတဲ့နေရာကိုတော့ ၁၅၁၆ခုနှစ်မှာ အစောဆုံးရောက်ရှိလာတဲ့ ဥရောပသားကတော့ စပိန်လူမျိုး နယ်မြေသစ်ရှာဖွေသူ Juan Diaz de Solis ပဲဖြစ်ပါတယ်။
သူကတော့ ရောက်ရှိပြီး မကြာမီမှာပဲ မူရင်းဒေသခံလူမျိုးတွေရဲ့သတ်ဖြတ်ခြင်းကို ခံခဲ့ရပါတယ်။ ၁၅၃၆ခုနှစ်တွင် စပိန်နယ်ချဲ့ခေါင်းဆောင် Pedro de Mendoza ခြေကုပ်ရယူခဲ့ပြီး လက်ရှိမြို့တော် ဗျူနိုအေရိကို စတင်တည်ထောင်ခဲ့ပါတယ်။ ဒါပေမယ့် မကြာခင်မှာပဲ အဲဒီနေရာဟာ မူရင်းဒေသခံလူမျိုးတွေရဲ့ ဖျက်စီးခြင်းကို ခံခဲ့ရပါတယ်။
၁၅၇၃ ခုနှစ်မှာတော့ အာဂျင်တီးနားဒေသဟာ စပိန်ရဲ့ ကိုလိုနီတစိတ်တပိုင်းဖြစ်လာခဲ့ပြီး ၁၇၇၆ခုနှစ်မှာတော့ နယ်မြေတစ်ခုလုံး စပိန်တွေလက်အောက်ကို ရောက်ရှိခဲ့ပါတယ်။
ဘိုလီးဗီးယား နဲ့ ပီရူးတို့မှ ရွှေ ၊ ငွေ အမြောက်အများထုတ်ယူရရှိပြီးတဲ့နောက် အဲဒီနှစ်မှာပဲ ဗျူနိုအေရိကို အာဂျင်တီးနားရဲ့မြို့တော်အဖြစ် သတ်မှတ်ခဲ့ပါတယ်။ ဗြိတိသျှတွေဟာ ဗျူနိုအေရိကို စပိန်တွေလက်ထဲကနေ လုယူဖို့ကြိုးစားခဲ့ပေမယ့် စပိန်အစောင့်တပ်တွေရဲ့ခုခံမှုကို မကျော်နိုင်ခဲ့ပါဘူး။
၁၈၁၀ ခုနှစ်မေလ မှာတော့ အာဂျင်တီးနားကို လွတ်လပ်ရေးရဖို့ စတင်စေမယ့် တော်လှန်ရေးတွေပေါ်ပေါက်လာခဲ့ပါတယ်။ Jose de San Martin က အာဂျင်တီးနားစစ်တပ်ကို ခေါင်းဆောင်ပြီး တော်လှန်မှုကိုဦးဆောင်ခဲ့ပါတယ်။
၁၈၁၆ ခုနှစ်မှာတော့ ဇူလိုင်လ ၉ရက်နေ့မှာတော့ အာဂျင်တီးနားဟာ လွတ်လပ်ရေးကို ရရှိခဲ့ပြီးနောက် ၁၈၅၃ခုနှစ်မှာတော့ လွတ်လပ်တဲ့ အာဂျင်တီးနားနိုင်ငံကို စတင်ဖြစ်ပေါ်လာခဲ့ပါတယ်။
အာဂျင်တီးနားရဲ့ ပထမဆုံးသမ္မတကတော့ Bernardino Rivadavia ဖြစ်ပြီး လက်ရှိသမ္မတကတော့ Mauricio Macri ဖြစ်ပါတယ်။ အာဂျင်တီးနားနိုင်ငံရဲ့ အုပ်ချုပ်ရေးစနစ်ကတော့ အားကောင်းသော ဗဟိုအစိုးရကို အမှီပြု၍ ပြည်နယ်များကို ပြည်နယ်တွင်း ကိစ္စအရပ်ရပ်အတွက် စီမံခန့်ခွဲမှုအာဏာအပ်နှင်းထားသော ပြည်ထောင်စုစနစ်ဖြစ်တဲ့ ဖက်ဒရယ်စနစ် ဖြစ်ပါတယ်။
၁၉၃၉ ခုနှစ်မှ ၁၉၄၅ ခုနှစ်အထိ ဖြစ်ပွားခဲ့သော ဒုတိယကမ္ဘာစစ်ကြီးအတွင်းက အာဂျင်တီးနားနိုင်ငံသည် ဦးစွာ၌ ကြားနေနိုင်ငံအဖြစ် ရပ်တည်ခဲ့သေးသော်လည်း ၁၉၄၅ ခုနှစ် မတ်လ ၂၇ ရက်နေ့တွင်မူ ဂျာမနီနှင့် ဂျပန်နိုင်ငံတို့ကို စစ်ကြေညာခဲ့ပါတယ်။
အာဂျင်တီးနား ဆိုတဲ့အမည်ကို ၁၅၃၆ ခုနှစ်က Venice(အီတလီအရှေ့မြောက်ပိုင်းပြည်နယ်) ရဲ့ မြေပုံမှာ ပထမဆုံး စတင်တွေ့ရှိရတာဖြစ်ပါတယ်။ အာဂျင်တီနား ဆိုတဲ့စကားလုံးရဲ့ အီတလီလို “ငွေရောင်မြေ”၊ “ငွေရောင်အငူ” လို့ အဓိပ္ပါယ်ရပါတယ်။ ၁၇ရာစုအစောပိုင်း စပိန်ကဗျာတစ်ပုဒ်မှာတော့ La Argentina လို့ရေးသားထားပြီး ၁၈ ရာစုကစလို့ Argentina ဆိုတဲ့အမည်ကို ယနေ့ထိတိုင် သုံးစွဲခဲ့ကြပါတယ်။
၂၀၁၆ခုနှစ်စာရင်းအရ အာဂျင်တီးနားရဲ့ လူဦးရေဟာ ၄၃.၈၅သန်းဖြစ်ပါတယ်။ နေထိုင်တဲ့လူမျိုးတွေထဲမှာ Mestizo(ဥရောပ+အမေရိက) လူမျိုးက အများဆုံးဖြစ်ပြီး ၉၇% နီးပါးက အဲဒီလူမျိုးတွေဖြစ်ပါတယ်။ လူမျိုးပေါင်း ၃၅မျိုးခန့်ရှိတဲ့ အာဂျင်တီးနားမူရင်းဒေသခံလူမျိုးကတော့ ၂.၄% ဖြစ်ပါတယ်။ အာရှသား ဝ.၅% နဲ့ အာဖရိကလူမျိုး ဝ.၄% လည်း အာဂျင်တီးနားမှာ နေထိုင်ကြပါသေးတယ်။
ဘာသာရေးအနေနဲ့ကတော့ ရိုမန်ကတ်သလစ် ဘာသာဝင်က အများဆုံးဖြစ်ပြီး စုစုပေါင်း လူဦးရေရဲ့ ၉၂% ရှိပါတယ်။ ပရိုတက်စတင့်က ၂% ၊ ဂျူးဘာသာ ၂% ၊ ဘာသာမဲ့ ၂% နဲ့ အခြားဘာသာများစုစုပေါင်း ၂% ကိုးကွယ်ကြပါတယ်။ ရုံးသုံးဘာသာစကား ကတော စပိန်ဘာသာစကားဖြစ်ပြီး ပီဆို peso ငွေကြေးစနစ်ကို သုံးစွဲပါတယ်။
လူ့စွမ်းအား အရင်းအမြစ်ဖွံ့ဖြိုးမှုအမြင့်ဆုံးစာရင်းမှာတော့ လက်တင်အမေရိကမှာ အာဂျင်တီးနားနိုင်ငံဟာ ဒုတိယနေရာက ရပ်တည်နေပါတယ်။ စီးပွားရေးဖွံ့ဖြိုးမှု ၊ နိုင်ငံရေးတည်ငြိမ်မှု နဲ့ နည်းပညာတိုးတက်မှုများကြောင့် ဝင်ငွေများတဲ့ နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံလည်းဖြစ်ပါတယ်။ အစားအစာ ၊ အဖျော်ယမကာ ၊ အီလက်ထရောနစ်ပစ္စည်းများ ၊ အင်ဂျင်နှင့် စက်အပိုပစ္စည်းများ ၊ ဆေးဝါးဆိုင်ရာ ၊
ဆေးရွက်ကြီး ၊ စတီး နှင့် အလူမီနီယံ ၊ မှန် ၊ ဘိလပ်မြေ ၊ သားရေ ၊ ပရိဘောဂ စတဲ့လုပ်ငန်းတွေဟာ အာဂျင်တီးနားရဲ့ အဓိကစီးပွားရေးလုပ်ငန်းတွေဖြစ်ပါတယ်။ ၂၀၁၇ခုနှစ် ကမ္ဘာ့ဘဏ်စာရင်းအရ အာဂျင်တီးနား နိုင်ငံသား တစ်ဦးချင်းစီရဲ့ နှစ်စဉ်ပျမ်းမျှဝင်ငွေဟာ ၂၀၇၈၇ဒေါ်လာ ဖြစ်ပါတယ်။
အာဂျင်တီးနားနိုင်ငံကို ပြည်နယ်၂၃ ခု၊ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရမြို့တော် ဗျူနိုအေးရိစ် တို့ဖြင့်ဖွဲ့စည်းထားပါတယ်။ လူဦးရေ ၁သန်းအထက် အကြီးဆုံးမြို့ကြီး ၃မြို့ကတော့ မြို့တော်ဗျူနိုအေရိ(၂.၉သန်း)၊ ကော်ဒိုဘာ(၁.၃သန်း) နဲ့ ရိုဆာရီယို(၁.၂သန်း) တို့ဖြစ်ပါတယ်။ အခြားထင်ရှားတဲ့မြို့တွေကတော့ Bariloche ၊Mar del Plata၊ Mendoza နဲ့ Ushuaia မြို့တွေဖြစ်ပါတယ်။
အာဂျင်တီးနားနိုင်ငံရဲ့ ပညာရေးစနစ်ကတော့ အခမဲ့ပညာရေးစနစ်ဖြစ်ပြီး အသက် ၆နှစ်မှ အသက် ၁၄နှစ်အထိ ပညာမသင် မနေရစနစ်ဖြစ်ပါတယ်။ အာဂျင်တီးနားနိုင်ငံမှာ အစိုးရတက္ကသိုလ်ပေါင်း ၃၉ ခု နဲ့ Private တက္ကသိုလ်ပေါင်း ၄၂ခု ၊ နိုင်ငံခြားတက္ကသိုလ် ၁ခုတို့အပြင် အခြား ပညာရေးဆိုင်ရာ သင်တန်းကျောင်းပေါင်းလည်း များစွာရှိနေပါသေးတယ်။ ပညာရေးထွန်းကားတဲ့ နိုင်ငံဖြစ်တာနဲ့ အညီ အာဂျင်တီးနားရဲ့ အရွယ်ရောက်ပြီးသူ စာတတ်မြောက်မှု % ကတော့ ၉၉% ဖြစ်ပါတယ်။
ကျန်းမာရေးစောင့်ရှောက်မှုကောင်းမွန်တဲ့ နိုင်ငံဖြစ်ပြီး တစ်နိုင်ငံလုံးမှာ ဆေးရုံ ဆေးခန်းပေါင်း ၅ထောင်ကျော် ဖွင့်လှစ်ထားရှိကာ နိုင်ငံသားတိုင်းနဲ့သက်ဆိုင်တဲ့ ကျန်းမာရေးစောင့်ရှောက်မှုစနစ်ကို ကျင့်သုံးပါတယ်။ ၂၀၁၅ ခုနှစ်မှာတော့ အာဂျင်တီးနားအစိုးရဟာ နိုင်ငံဝင်ငွေစုစုပေါင်းရဲ့ ၈% ကို ကျန်းမာရေးစောင့်ရှောက်မှုကဏ္ဍအတွက် အသုံးပြုခဲ့ပါတယ်။
အာဂျင်တီးနားရဲ့လက်နက်ကိုင်အဖွဲ့ကိုတော့ နိုင်ငံတော်ကာကွယ်ရေးတပ်ဖွဲ့ နဲ့ ပြည်တွင်းလုံခြုံရေးတပ်ဖွဲ့ဆိုပြီး ခွဲခြားထားပြီး သမ္မတက စစ်ဦးစီးချုပ်လည်းဖြစ်ပါတယ်။ အာဂျင်တီးနားစစ်တပ်ကို ၁၈၁၀ခုနှစ်ကတည်းက စတင်ဖွဲ့စည်းလာခဲ့တာဖြစ်ပြီး လက်ရှိစစ်တပ်မှာတော့ စစ်သားဦးရေ ၅၁၃၀၀ ခန့်ရှိနေပါတယ်။ စစ်လေယာဉ်ပေါင်း ၂၆၉စီး ၊တင့်ကားပေါင်း ၃၇၄စီး ၊ ရေတပ်သင်္ဘော ၄၂စီး နဲ့ ရေငုပ်သင်္ဘော ၂စီးပိုင်ဆိုင်ထားတဲ့ အာဂျင်တီးနားစစ်တပ်ဟာ ကမ္ဘာမှာတော့ အဆင့် ၃၈ ဖြစ်ပါတယ်။
ဘောလုံးအားကစားနည်းဟာ အာဂျင်တီးနားရဲ့ လူကြိုက်အများဆုံး အားကစားနည်းဖြစ်ပါတယ်။ ကလေးငယ်အားလုံးနီးပါးဟာ အားလပ်တာနဲ့ ဘောလုံးကစားလေ့ရှိကြပါတယ်။ နိုင်ငံအနှံ့အပြားမှာလည်း indoor,outdoor ဘောလုံးကွင်းပေါင်းများစွာကို ထားရှိပေးထားပါတယ်။
အာဂျင်တီးနား အမျိုးသားဘောလုံးအသင်းဟာ ကမ္ဘာ့ဖလား ၂ခါ ၊ အိုလံပစ်ဖလား ၂ခါ ၊ ကိုပါအမေရိကဖလား ၁၄ခါ ရရှိထားတဲ့အသင်းဖြစ်ပါတယ်။ အကျော်ကြားဆုံး အာဂျင်တီးနားဘောလုံးသမားတွေကတော့ မာရာဒိုနာ ၊ ဒီစတီဖန်နို ၊ ဘာစ္စတူတာ ၊ ဟာန်ခရက်စပို ၊ ဇနက်တီ ၊ တိဗက် ၊ မက်ဆီ၊ အဂူရို စတာတွေဖြစ်ပြီး ကမ္ဘာ့ထိပ်တန်းဘောလုံးသမား အများအပြားထွက်ရှိတဲ့ နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံလည်းဖြစ်ပါတယ်။
အာဂျင်တီးနားနိုင်ငံရဲ့ အထင်ရှားဆုံးနေရာတွေကတော့ Mar del Plata ကမ်းခြေ ၊ IGUAZU ရေတံခွန် ၊ မြို့တော် ဗျူနိုအေရိ ၊ တောင်အမေရိကရဲ့တောင်ဘက်အကျဆုံး USHUAIA အပန်းဖြေမြို့ ၊ ရေခဲတောင်များရှိရာ EL CALAFATE မြို့ ၊ အင်ဒီးစ်တောင်တန်းများဝန်းရံထားတဲ့ Lago Nahuel Huapi ရေခဲပြင်ရေကန် ၊
အရောင်အသွေးစုံလင်တဲ့ ကျေးရွာများရှိရာ EL CHALTÉN ၊ အာဂျင်တီးနားရဲ့ အကောင်းဆုံး ဝိုင်စိုက်ခင်းများရှိရာ မန်ဒိုဇာမြို့ ၊ ၁၇ရာစု ဗိသုကာလက်ရာအများအပြားကို မြင်တွေ့နိုင်တဲ့ ဒုတိယအကြီးမြို့ ကော်ဒိုဘာ စတာတွေပဲဖြစ်ပါတယ်။
