ရေးသားသူ – မောင်မောင်စိုး (Academy Page)
Middle Ages ဆိုသည်မှာ ဥရောပဒေသတွင် အေဒီ ၃၅၀ အချိန်မှ အေဒီ ၁၄၅၀ အချိန်အထိ ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည့် သမိုင်းအဖြစ်အပျက်ကို ဆိုလိုသည် ။ Middle Ages ဆိုသည့် စကားလုံးကို အေဒီ ၁၄ ၊ ၁၅ ၊ ၁၆ – ရာစု အချိန်က ဥရောပဒေသတွင် စာပေ ၊ အနုပညာများ ထွန်းတောက်ခဲ့သည့် Renaissance ခေတ် အချိန်က သမိုင်းပညာရှင်များ မှ စတင် သုံးနှုံးခဲ့ကြခြင်းဖြစ်သည် ။
Middle Ages ဆိုသည့် စကားလုံးသည် medieval အမည်ရ စကားလုံးမှ ဆင်းသက်လာခြင်း ဖြစ်ကာ ၊ medium (middle) နှင့် aevum (age) ကို ပေါင်းစပ်ထားခြင်းဖြစ်သည် ။ ရှေးခေတ် ဥရောပသမိုင်းများသည် တဖြည်းဖြည်းပြောင်းလဲလာကာ Middle Ages အစ ဖြစ်လာခဲ့ သည်ဟု သမိုင်းပညာရှင်များမှ သတ်မှတ်ထားခြင်းဖြစ်သည် ။
Middle Ages အချိန်သည် အလွန်ရှည်လျှားသည့် အချိန်ကာလ တခုလည်းဖြစ်သည် ။ သမိုင်းပညာရှင်များမှ အေဒီ ၃၅၀ မှ ၁၀၅၀ အထိ ကို Early Middle Ages ၊ အေဒီ ၁၀၅၀ မှ ၁၃၀၀ အထိကို High Middle Ages ၊ အေဒီ ၁၃၀၀ မှ ၁၄၅၀ အချိန်အထိ ကို Late Middle Ages ဟု ၃-ပိုင်း ခွဲခြား သတ်မှတ်ထားကြသည် ။
Middle Ages အစ အချိန်က အနောက်ရောမအင်ပါယာ တဖြည်းဖြည်း အားနည်း ပြိုကွဲလာခဲ့ပြီး ဘုရင့်နိုင်ငံငယ်များအဖြစ် စတင် ပေါ်ထွက်လာခဲ့သည် ။ ဥရောပဒေသ၏ ယဉ်ကျေးမှု ၊ နိုင်ငံရေး ၊ စီးပွားရေး နှင့် အုပ်ချုပ်ရေး များသည် အေဒီ ၁၀၅၀ မှ ၁၃၀၀ အချိန်အတွင်း ထူးထူးခြားခြားပြောင်းလဲ ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သဖြင့် High Middle Ages ဟု ခေါ်ဆို ကြခြင်း ဖြစ်သည် ။ Late Middle Ages ကုန်ဆုံးချိန်တွင် ဥရောပဒေသ၌ နိုင်ငံငယ်များစွာ ပေါ် ထွက်လာခဲ့ပြီး ဥရောပဒေသသည် လည်း ပြောင်းလဲလာခဲ့သည် ။
ရောမ ကမ္ဘာပြောင်းလဲလာခြင်း
ရောမ အင်ပါယာသည် ရှေးခေတ် အချိန်က ဥရောပဒေသတွင် အင်အားအကြီးဆုံး ၊ အချမ်းသာဆုံး နှင့် ယဉ်ကျေးမှု အတိုးတက်ဆုံး အင်ပါယာဖြစ်ခဲ့သည် ။ ရှေးခေတ် အချိန်က ရောမ အင်ပါယာဒေသတွင် ရော်မန် ဘုရင်များသည် ဘာသာရေးခေါင်းဆောင် များဖြစ်ကြပြီး ဘုရင်သည် God ( ဘုရား ) ဖြစ်သည် ။
အေဒီ ၃၁၂ – ခုနှစ်တွင် ရောမအင်ပါယာ၏ ဘုရင် Constantine သည် ဘာသာဝင်အဖြစ် ပြောင်းလဲ လိုက်သည် ။ ထိုအချိန်မှစ၍ ရောမအင်ပါယာသည် ခရစ်ယာန်အင်ပါယာ ဖြစ်လာခဲ့သည် ။ သို့သော်လည်း တချို့ရော်မန်များမှ ခရစ်ယာန် ဘာသာကို လက်ခံယုံကြည်ခြင်း မရှိခဲ့ ကြပေ ။
ရောမအင်ပါယာပြိုကွဲခြင်း
ရော်မန်ဘုရင် Constantine သေဆုံးပြီးနောက် ရောမအင်ပါယာ၏ အရှေ့ဘက် နှင့် အနောက်ဘက် ဒေသမှ တော်လှန်ပုံကန်မှုများကိုမထိန်းချုပ်နိုင်ဖြစ်လာခဲ့ပြီး အေဒီ ၃၉၈ တွင် အရှေ့ရောမအင်ပါယာ နှင့် အနောက်ရောမအင်ပါယာဟူ၍ နှစ်ခြမ်းကွဲသွားခဲ့သည် ။အေဒီ ၄၇၆ ခုနှစ်တွင် ရောမဘုရင် Romulus Augustulus နန်းချခံရပြီး ရောမအင်ပါယာပြိုကွဲခဲ့ သွားခဲ့သည် ။
ရောမန်များသည် တဖန် အရှေ့ဘက်ရှိ Constantinople မြို့(ယခုအစ္စတန်ဘူလ်)သို့ရွှေ့ပြောင်းလာခဲ့ကြပြီး သူတို့၏ မြို့တော်အဖြစ်တည်ဆောက်ခဲ့ကြသည် ။ ထိုအင်ပါယာသည်လည်း ရော်မန် လူမျိုး များ၏ အင်ပါယာ ဖြစ်ပြီး သမိုင်းတွင် Byzantine အင်ပါယာ ဟုခေါ်သည် ။
Early Middle Ages
ရောမ အင်ပါယာပြိုကွဲပြီးနောက် အနောက်ဥရောပဒေသတွင် ဘုရင့် နိုင်ငံငယ်များစွာပေါ်ထွန်းလာခဲ့သည် ။ ထို ဘုရင့်နိုင်ငံငယ်များကို Merovingian Kingdoms ဟုခေါ်သည် ။
Merovingian ဆိုသည်မှာ အေဒီ ၄ – ရာစုအချိန်က ရော်မန်စစ်တပ်တွင် တာဝန်ထမ်းဆောင်ခဲ့ကြ သည့် ဥရောပ အနောက်ဘက်ဒေသမှပြင်သစ် ၊ ဂျာမန် နှင့် ဂျာမန် အနွယ်ဝင် လူမျိုးများကို ခေါ်ခြင်းဖြစ်သည် ။
Merovingians ဘုရင်များသည် အနောက်ဥရောပ ဒေသ တွင် အေဒီ ၄၈၁ မှ အေဒီ ၇၅၁ အချိန်အထိ ရှည်လျှားသည့် အချိန်များကိုအုပ်ချုပ်ခဲ့ကြသည် ။
ပြင်သစ် ဘုရင်များ၏ အင်ပါယာသည် အေဒီ ၅၃၇ အချိန်က ယနေ့ပြင်သစ် ၊ ဘယ်လဂျီယမ် ၊ ဆွစ်ဇာလန် နှင့် ဂျာမနီ နိုင်ငံ အနောက်မြောက်ဘက် ဒေသများအထိ ကျယ်ပြန့်ခဲ့သည် ။
ထိုခေတ်အချိန်က Merovingians ဘုရင်များ သည် သူတို့၏ ကျယ်ပြန့်သည့် နယ်မြေများကို ခွဲေ၀ အုပ်ချုပ်ခဲ့ကြသည် ။ သူတို့၏ သားသမီးများကို နယ်မြေခွဲေ၀ ပေးအပ်ပြီး အုပ်ချုပ်စေခဲ့သည် ။
Merovingians ဘုရင်များ၏ အုပ်ချုပ်ရေးပုံစံသည် ရှေးခေတ် ရော်မန်များ၏ အုပ်ချုပ်မှု နှင့်ဆင်တူသည် ။ Merovingians ဘုရင်များ ပုံပါသည့် ငွေကြေးကို သုံးစွဲရပြီး သာမန်ပြည်သူများသည် ဘုရင်ကို အခွန်ပေးဆောင်ရသည် ။
အေဒီ ၇၀၀ အချိန်ခန့်မှစ၍ သြစတြီးယားဒေသမှ Frankish ဘုရင် Carolingians သည် ဥရောပ အနောက်ဘက်ဒေသတွင် အင်အားကြီးထွားလာခဲ့သည် ။ Carolingians ၏ မျိုးဆက်များသည် အနောက်ဥရောပဒေသအနှံ့ကို သိမ်းယူနိုင်ခဲ့ပြီး Empire of Charlemagne(ရှားလမိန်း) ကို ထူထောင်ခဲ့ကြသည် ။
သည်ခေတ်၏ အထင်ရှားဆုံး ဘုရင်မှာ Charlemagne ( သို့ ) Charles the Great ဖြစ်သည် ။ သူသည် အေဒီ ၈ – ရာစု အချိန်ကအနောက်ဥရောပဒေသ၏ ကျယ်ပြန့်သည့် နယ်မြေများကို ထိန်းချုပ်ခဲ့သည် ။ ထို့ကြောင့် ထို အင်ပါယာကို Empire of Charlemagne ဟုခေါ်သည် ။
Charlemagne သည် ဥရောပ အနောက်ဘက်ဒေသ သမိုင်းတွင် ရှိခဲ့သည့် Holy Roman Empire ကို စတင် ထူထောင်ခဲ့သူလည်း ဖြစ်သည် ။ ( Holy Roman Empire ကို Charlemagne မှ အေဒီ ၈၀၀ ခန့်တွင် ထူထောင်ခဲ့ပြီး အေဒီ ၁၈၀၆ – ခုနှစ် ပြင်သစ် ဘုရင် Emperor Francis II လက်ထက်တွင် ကျရှုံးပျောက်ကွယ်ခဲ့ရသည် ။ )
Empire of Charlemagne
Carolingians မျိုးဆက်များ ထူထောင်ခဲ့သည့် Charlemagne ခေတ်သည် အနောက်ဥရောပဒေသ တွင် အေဒီ ၇ – ရာစုမှ ၁၀ – ရာစုအထိ တည်တန့်ခဲ့သည် ။ ၉ -ရာစု အချိန်မှစ၍ အနောက်ဥရောပဒေသသည်ဒေသ ၃ – ခုမှ ကျူးကျော်သူများကို ရင်ဆိုင် လာကြ ရသည် ။
တောင်ဘက်ဒေသတွင် မူဆလင်များ၏ နယ်မြေကျယ်ပြန့်လာမှု ၊ အရှေ့ဘက် ဟန်ဂေရီဒေသတွင် Magyars လူမျိုးများ၏ ချဲ့ထွင်လာမှု ၊ မြောက်ဘက်ဒေသတွင် နော်ေ၀ ၊ ဆွီဒင်ဒေသမှ Vikings လူမျိုး များ၏ နယ်မြေချဲ့ထွင်မှုများကို ရင်ဆိုင်လာရသည် ။
Carolingians အင်ပါယာသည် ထို ပြသနာများကိုရင်ဆိုင်လာရပြီး နယ်မြေများ တဖြည်းဖြည်း ဆုံးရှုံးမှု နှင့် ရင်ဆိုင်လာရခြင်းဖြစ်သည် ။ မူဆလင်များ၏နယ်မြေသည် ပြင်သစ် နှင့် အီတလီ တောင်ဘက် ဒေသအထိ ကျယ်ပြန့်လာခဲ့သည် ။
မြင်းစီးကျွမ်းကျင်သည့် Magyar လူမျိုးများသည် Rhine မြစ်ကြောင်းတလျှောက် သွားလာပြီး အီတလီ တောင်ပိုင်း နှင့် ဂျာမနီဒေသများကို တိုက်ခိုက်လာခဲ့ကြသည် ။ ရေကြောင်ကျွမ်းကျင်သည့် Vikings လူမျိုးများသည် အင်္ဂလန် ၊ အိုင်ယာလန် ဒေသကို သိမ်းယူပြီး ပြင်သစ်ဒေသကိုလည်းခြိမ်းခြောက်လေ့ရှိသည် ။
အေဒီ ၉၅၅ – အချိန်တွင် Magyars များသည် ဘုရင် Otto I ကို စစ်အောင်နိုင်ပြီး ဟန်ဂေရီဒေသ သည် Magyars ဒေသ ဖြစ်လာခဲ့သည် ။ Vikings လူမျိုးများသည်လည်း Magyars လူမျိုးများကဲ့သို့ အနောက်ဥရောပဒေသ တွင် အခြေချ နေထိုင်လာခဲ့ကြသည် ။ ရှေးအချိန်က လူနေထိုင်မှုနည်းပါးသည့် ရောမန်ဒေသဖြစ်ခဲ့ရာ အင်္ဂလန်ဒေသသည် တစည်းတလုံးထဲ ဖြစ်လာခဲ့သည် ။
Charlemagne Empire ပြိုကွဲပြီးနောက် ဥရောပ အနောက်ဘက်ဒေသတွင် ပြင်သစ် ၊ ဂျာမနီ ၊ နယ်သာလန် ၊ ဘယ်လဂျီယံ ၊ ဆွေဇလန် ၊ အီတလီ နှင့် Luxembourg စသည့် နယ်မြေများ ပေါ်ထွက်လာခဲ့သည် ။ အုပ်စုငယ်များစွာ ပေါ်ထွက်လာခဲ့သည် ။ ဒေသဆိုင်ရာ အုပ်ချုပ်ရေးများ မှာလည်း စစ်ခေါင်းဆောင်များအုပ်ချုပ်သည့် Feudalism နိုင်ငံရေးစနစ် ဖြစ်သည် ။
ခရစ်ယာန် အယူဝါဒ ထွန်းတောက်လာခြင်း
ယနေ့ခေတ် သမိုင်းပညာရှင်များမှ Middle Ages သည် ရောမအင်ပါယာ အားနည်း ပြိုကွဲမှုများ နှင့် အတူ အေဒီ ၃၅၀ မှ ၆၀၀ ခန့်အချိန်အတွင်း တဖြည်းဖြည်း ပြောင်းလဲ ဖြစ်ပေါ်လာခဲ့သည်ဟု မှတ်ယူထားကြသည် ။ ထိုအချိန်ကို Late Antiquity ခေတ် ဟု သတ်မှတ်ကြသည် ။
ရောမ အင်ပါယာပြိုကွဲ စအချိန်က ဥရောပဒေသ အနှံ့တွင် ခရစ်ယာန် ဘာသာရေးခေါင်းဆောင် များသည် ဒေသတည်ငြိမ်ရေးအတွက် အရေးပါသည့် အခန်းမှ ပါဝင်လာခဲ့သည် ။ ခရစ်ယာန် ဘာသာရေး ခေါင်းဆောင်များသည် Late Antiquity အချိန်က ဥရောပဒေသ များတွင် သြဇာအာဏာရှိသည့် ဘာသာရေးခေါင်းဆောင် နှင့် အုပ်ချုပ်သူများ ဖြစ်ကြသည် ။
လူမှုရေးပြောင်းလဲလာမှု နှင့်အတူ ခရစ်ယာန် ဘုရားကျောင်းများ၏ အခန်းကဏ္ဍသည်လည်း ပြောင်းလဲ လာခဲ့သည် ။ ပြင်သစ်ဒေသမှ ခရစ်ယာန် ဘုရားကျောင်းများသည် ဘုရင့်နိုင်ငံငယ်များ ၊ ဒေသ ဆိုင်ရာအုပ်ချုပ်သူ များကို စည်းရုံးနိုင်ခဲ့ပြီးနောက် ဘာသာရေးဆိုင်ရာ ပုပ်ရဟန်းမင်းများသည် သြဇာအာဏာ ကြီးထွား လာခဲ့သည် ။ သူတို့ပိုင်ဆိုင်သည့် နယ်မြေများကို ထူထောင်လာခဲ့ကြသည် ။
အစ္စလာမ် အယူဝါဒ အားကောင်းလာခြင်း
အစ္စလာမ်အယူဝါဒသည် အေဒီ ၆၃၀ – ခန့်အချိန်တွင် ယနေ့ဆော်ဒီအာရေဗျနိုင်ငံ မကာဒေသမှ စတင်ခဲ့သည် ။ အစ္စလာမ်ဘာသာဝင်မူဆလင်များသည် စစ်ပွဲများကို အလျှင်အမြန် အောင်နိုင်ကာ အေဒီ ၇၅၀-ခန့်တွင် အာရှအနောက်ဘက်ဒေသ ၊ အာဖရိကမြောက်ဘက်ဒေသများကို ထိန်းချုပ်လာနိုင်ခဲ့ကြသည် ။
အစ္စလာမ် အယူဝါဒ အင်အားကောင်းလာမှုနှင့်အတူ တချိန်က ရောမကမ္ဘာတွင် Byzantium အင်ပါယာ ၊ အစ္စလာမ် အင်ပါယာ နှင့် အနောက်ဥရောပဒေသ ဟူ၍ ကွဲလာခဲ့ကြသည် ။ ထိုဒေသ ၃ – ခု သည် အဓိက အားဖြင့် နိုင်ငံရေး နှင့် စီးပွားရေးနယ်ပါယ်များတွင်များစွာ ကွဲလွဲကာ ပြိုင်ဘက်သာမက ရန်ဘက်ဒေသများဖြစ်ကြသည် ။
အေဒီ ၇ -ရာစု အချိန်က ထိုဒေသ ၃ – ခုတွင် အနောက်ဥရောပဒေသသည် အဆင်းရဲဆုံးဒေသ ဖြစ်သည် ။ အင်္ဂလန်ဒေသသည် ဘုရင့် နိုင်ငံငယ်များစွာ အုပ်စုငယ်အဖြစ် တည်ရှိပြီး ၊ အီတလီကျွန်းဆွယ် ဒေသ ၏ မြောက်ဘက်တွင် ဘုရင်အုပ်ချုပ်ကာ ၊ တောင်ဘက်ဒေသကို စစ်ခေါင်းဆောင်များမှ အုပ်ချုပ် ထားကြသည် ။ အစ္စလာမ် ကမ္ဘာသည် တဖြည်းဖြည်း ကြီးမားသည့် ကုန်သွယ်ရေးနယ်မြေကို ပိုင်ဆိုင်လာခဲ့သည် ။
High Middle Ages
အေဒီ ၁၁ – ရာစု မှ ၁၃ – ရာစု အထိ အချိန်များကို High Middle Ages ခေတ်ဟု ခေါ် ဆိုကြသည် ။ ဤခေတ်တွင် အနောက်ဥရောပဒေသသည် မြို့ဟောင်းများကို ပြန်လည်အသက်သွင်းပြီး ၊ မြို့သစ်များကို ထူထောင်လာကြသည် ။ တက္ကသိုလ် ၊ ကောလိပ်များ စတင်ပေါ်ထွန်းလာခဲ့ပြီး ၊ ခရစ်ယာန် ဘုရားကျောင်းများ နှင့် အယူဝါဒများ လည်း တဖြည်းဖြည်း ပြုပြင် ပြောင်းလဲ လာကြသည် ။
စစ်ပွဲများအတွက် ကြေးစားစစ်သားများ ပေါ်လာခဲ့ပြီး ဘုရင်များ၏ သြဇာအာဏာသည်လည်း အပြောင်းအလဲ များဖြစ်လာခဲ့သည် ။ တချိန်တည်းမှာပင် အစ္စလာမ်ကမ္ဘာ နှင့် Byzantine Empire တို့၏ စစ်ပွဲ ပြိုင်ဆိုင်မှုများကြောင့် ၊ အနောက်ဥရောပဒေသသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် အင်အားကြီးဒေသတခု ဖြစ်လာခဲ့သည် ။
Crusade(ခရူးဆိတ်) စစ်ပွဲ
အစောပိုင်းအချိန်က Byzantine Empire သည် ချမ်းသာကြွယ်ဝသည့် အင်ပါယာတခုဖြစ်သော်လည်း ၊ မူဆလင် အင်အား ကြီးထွားလာမှု အချိန်မှ စ၍ ခြိမ်းခြောက်မှုများနှင့် ရင်ဆိုင်လာခဲ့ရသည် ။ အနောက်ဥရောပ ဒေသ နှင့် Byzantine Empire သည် ခရစ်ယာန်ဘာသာ တူညီသော်လည်း ဘာသာရေးဆိုင်ရာ အယူဝါဒ ခြားနားမှုများစွာ ရှိကြသည် ။
သို့သော်လည်း အေဒီ ၁၁ – ရာစု အရောက် တွင် ထိုဒေသ နှစ်ခု၏ ရန်ဘက်အသွင်သည် ပြီးဆုံးသွားခဲ့သည် ။ အကြောင်းမှာ ထိုအချိန်က မူဆလင် အင်အားကြီးထွားလာမှု နှင့်အတူ ၊ မူဆလင်များ၏ ရန်ကို ပူးပေါင်းကာကွယ်ရန် လိုအပ်ကြောင်း နားလည်လာခဲ့ကြသည် ။ Byzantine Empire ဘုရင်သည် ဥရောပ အနောက်ဘက်ဒေသမှ စစ်ရေးအကူအညီ တောင်းခံခဲ့သည် ။
အေဒီ ၁၀၉၆ – ခုနှစ်တွင် ပုပ်ရဟန်းမင်ကြီး Urban II သည် မူဆလင် တို့အား ဘာသာရေးစစ်ပွဲ ဆင်နွဲရန် ဂျေရုဆလင်သို့စစ်ချီကာတိုက်ခိုက်ခဲ့သည် ။ ထိုစစ်ပွဲကို ခရူးဆိတ်စစ်ပွဲဟု ခေါ်သည် ။
ပုပ်ရဟန်းမင်းခေါင်းဆောင်သည့် Crusaders စစ်သည်များသည် ပထမ ခရူးဆိတ်စစ်ပွဲကို အောင်နိုင်ခဲ့ကြ သည် ။ သို့သော် လည်း မူဆလင်များ၏ ပြန်လည်တွန်းလှန်မှု နှင့်အတူ နောက်ပိုင်း စစ်ပွဲများတွင်အရှုံး နှင့် ရင်ဆိုင်ခဲ့ရသည် ။
မှတ်တမ်းများအရ ခရူးဆိတ်စစ်ပွဲသည် ၅ -ကြိမ်ဖြစ်ပွားခဲ့ပြီး ခရစ်ယာန် များသည် ကန္တာရ စစ်ပွဲများကို မဆင်နွဲ နိုင်ပဲ အရှုံး နှင့် ရင်ဆိုင်ခဲ့ရသည် ။
Byzantine Empire ပြိုကွဲခြင်း
ခရူးဆိတ်စစ်ပွဲရှူံးနိမ့်မှု နှင့်အတူ Byzantine Empire သည် အင်အား အလွန်ကျဆင်းသွားခဲ့သည် ။ Byzantine Empire သည် အောက်ဘက်မှ တာကီအနွယ်ဝင် အော်တိုမင်များ၏ ခြိမ်းခြောက်မှု နှင့် အတူ အပေါ်ပိုင်းမှ ရုရှားလူမျိုးများ၏ နယ်မြေချဲ့ထွင်လာမှုများကြောင့် နယ်မြေ ကျဉ်းမြောင်း လာခဲ့ သည် ။
နောက်ဆုံး အေဒီ ၁၄၅၃ – ခုနှစ်တွင် အော်တိုမင် များသည် Byzantine Empire ၏ မြို့တော် Constantinople ကို သိမ်းယူခဲ့ပြီးနောက် Byzantine Empire သည်လည်း ကျရှုံးပျောက်ကွယ်ခဲ့ရသည် ။
အနောက်ဥရောပ ပြောင်းလဲလာခြင်း
အေဒီ ၁၀ မှ ၁၂ – ရာစု အချိန်အတွင်း အနောက်ဥရောပဒေသမှ ဘုရင်များသည် တခြားဒေသ သို့နယ်မြေသစ်ချဲ့ထွင်သည့် စစ်ပွဲများမရှိသဖြင့် ဒေသတွင်း လူဦးရေ သည်လည်း တိုးတက်များပြား လာခဲ့သည် ။ ထို့အတူ စိုက်ပျိုးရေး ၊မွေးမြူရေး စနစ်များ ပြောင်းလဲလာခဲ့ကာမြို့ပြယဉ်ကျေးမှု ထွန်းကား လာခဲ့သည် ။ ပြင်သစ် ၊ အီတလီ ၊ ဂျာမနီ နှင့် နယ်သာလန် ဒေသများတွင်မြို့၊ ရွာများစွာ ပေါ်ထွန်း လာခဲ့သည် ။
ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရေး ထွန်းကားလာမှု နှင့်အတူ ကြီးကျယ်ခန်းနားသည့် နန်းတော်များ ၊ ဘုရားကျောင်းများကို ဆောက်လုပ်လာခဲ့ကြသည် ။ ၁၁ -ရာစု အချိန်က အဓိကကျသည့် ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရေးမြို့များသည် ေြမြထဲပင်လယ် ကမ်းခြေဒေသ ၊ Baltic Sea ပင်လယ်ကမ်းခြေဒေသရှိမြို့များဖြစ်သည့် Lübeck, Hamburg, Gdańsk, နှင့် Stockholm စသည့်မြို့များဖြစ်သည်ဟုဆိုသည် ။
၁၂ – ရာစု အချိန်တွင် အီတလီဒေသမှ Genoa, Florence, Venice စသည့် မြို့များသည် အဓိကကျသည့် ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရေးမြို့များဖြစ်လာသည် ။ သို့သော်လည်း ထိုခေတ် အချိန်ကမြို့ကြီးများသည် ယနေ့ခေတ် အချိန် နှင့် နှိုင်းယှဉ်လျှင် များစွာနည်းပါးသည် ။
၁၃ – ရာစုအချိန်က ပြင်သစ်နိုင်ငံ ပဲရစ်မြို့လူဦးရေသည် လူဦးရေ ၁ – သိန်းအောက်သာရှိသည် ။ ထို့အတူ အီတလီဒေသမှ မြို့ကြီးများဖြစ်သည့် Genoa, Florence,Venice, စသည့်မြို့များသည် လူဦးရေ ၂၅၀၀၀ ခန့်သာရှိပြီး ၊ ဂျာမန်မြို့များမှာ လူဦးရေ ၁၀၀၀၀ ခန့်သာရှိခဲ့သည် ။
ကုန်သည် ၊ အလုပ်သမား လူတန်းစား ကြီးထွားလာခြင်း
အလယ်ခေတ် အစောပိုင်း အချိန်က မြို့အများစုသည် ဒေသ တခု နှင့် တခု ထုတ်ကုန်များ ခြားနားမှုရှိသည် ။ အမဲသားရောင်းသည့် နေရာက တနေရာ ၊ အဝတ်အစားရောင်းသည့်နေရာက တနေရာ ၊ ရှူးဘိနပ် ရောင်းသည့်နေရာက တနေရာ စသည်ဖြင့် နယ်မြေခြားနားမှုရှိသည် ။
သို့သော်နောက်ပိုင်း ထိုလူသုံးကုန်ပစ္စည်းများ ကို တနေရာထဲတွင် ရရှိနိုင်သည့် ဈေးကွက်များ ပေါ်လာပြီး ကုန်သည်များ ၊ အလုပ်သမား လူတန်းစားများပေါ်လာခဲ့သည် ။ ကုန်စည်ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရန် ငွေကြေးများ ပေါ်လာသည် ။
ဒေသဆိုင်ရာဘုရင်များ ၊ မြို့ရွာများကို အုပ်ချုပ်သည့် သူများသည် ကုန်စည်ကူးသန်း ရောင်းဝယ် ရာတွင် ကုန်စည်တခု နှင့်တခု ဈေးနှုန်းညီမျှ အောင် လုပ်ဆောင်လာကြသည် ။ အခွန်အကောက်များ ကောက်ခံပြီး ကုန်သည် ၊ ပွဲစား များ နှင့် ရောင်းဝယ်ဖေါက်ကားမှုများကို ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်အောင် လုပ်ဆောင်လာ ကြသည် ။
လွတ်လပ်မှုကြီးထွားလာခြင်း
ကုန်သည် ၊ ပွဲစားများ အားကောင်းလာပြီး ၊ နယ်မြေများ ၊ ဈေးများကို သူတို့ဘာသာ သူတို့ ထိန်းချုပ်ခွင့်ရအောင် ဘုရင်ထံမှတောင်းဆိုလာကြသည် ။ ဤသို့ဖြင့် ပြည်သူများ၏ လွတ်လပ်မှုသည် တဖြည်းဖြည်း ကြီးထွားလာခဲ့သည် ။
ပညာရေးစနစ်ပြောင်းလဲလာခြင်း
အစောပိုင်းအချိန်က ခရစ်ယာန် ဘုရားကျောင်းများသည် ပညာရေး ကို ထိန်းချုပ်ထားသည် ။ ပညာသင်ယူလိုသည့် လူငယ်များသည် ခရစ်ယာန်ကျောင်းသို့သွားရောက်ရသည် ။ အေဒီ ၁၁ – ၁၂ ရာစု အချိန်များတွင် တချို့မြို့များတွင် ပညာရေးကျောင်းများသည်ခြားနားသည့် ပုံစံဖြင့် ပေါ်ပေါက်လာခဲ့သည် ။
ထိုကျောင်းများတွင် အဓိက အားဖြင့် အတွေးအခေါ် ၊ ဆေးပညာ နှင့် ဥပဒေ ပညာများ ကိုသင်ကြားကြသည် ။ ထိုကျောင်းများတွင်သင်ယူခဲ့ကြသည့် ပညာရှင်များသည် အောင်မြင်ကျော်ကြားသည့် ဆရာဝန်များ ၊ ကုန်သည်များ ၊ ရှေ့နေများ နှင့် ချမ်းသာသည့် မိသားစုများဖြစ်လာခဲ့ကြသည် ။
တချို့မှာ ဘုရင်ကို အလုပ်အကြွေးပြုသည့် အစိုးရဝန်ထမ်းဖြစ်လာခဲ့ကြသည် ။ ထိုကျောင်းများသည် တဖြည်းဖြည်း ကျော်ကြားလာပြီး ဆရာ နှင့် ကျောင်းသားများမှာလည်း ဥရောပ တလွှားမှ ဖြစ်လာခဲ့ကြသည် ။
ပြင်သစ် ၊ အီတလီ ဒေသရှိ ကျောင်းများသည် တဖြည်းဖြည်း ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်လာခဲ့သည် ။ အီတလီ နှင့် ပြင်သစ် တောင်ဘက် ဒေသ ရှိ ကျောင်းများသည် ဥပဒေ နှင့် ဆေးပညာ တွင်ထင်ရှားပြီး ၊ ပြင်သစ် မြောက်ဘက်ဒေသရှိ ကျောင်းများသည် အတွေးအခေါ် နှင့် သီအိုရီ ပညာရပ်များတွင် ထင်ရှားသည် ။
၁၃ – ရာစု အချိန်တွင် ထိုကျောင်း ငယ်ကလေးများ စုပေါင်းပြီး တက္ကသိုလ်အဖြစ် ပေါ်ထွန်းလာခဲ့သည် ။ အလယ်ခေတ် ကုန် ခန့်အချိန်တွင် ဥရောပဒေသ အနှံ့တွင် ထင်ရှားသည့် တက္ကသိုလ်ပေါင်း ၈၀ – ခန့် အထိရှိလာခဲ့သည် ။
တက္ကသိုလ်များသည်လည်း ကိုယ်ပိုင် ၊ စီမံ အုပ်ချုပ်ခွင့် ရလာခဲ့ကြသည် ။ တက္ကသိုလ်များသည် ပိုမိုကောင်းမွန်သည့် သင်ရိုး ညွှန်းတမ်းများ ၊ သင်ကြားနည်းများကို ကြံဆ လာကြသည် ။ ထူးချွန်သည့်ကျောင်းသားများကို ပညာသင်ထောက်ပံ့ကြေးပေးသည့် အစီအမံများ ပေါ်ထွန်း လာခဲ့သည် ။ တက္ကသိုလ်အချင်းချင်းပညာရပ်ဆိုင်ရာ နှီးနှောဖလှယ်ပွဲများ ပေါ်ထွန်းလာခဲ့သည် ။
Late Middle Ages
Last Middle Ages အချိန်သည် အေဒီ ၁၃၀၀ မှ အေဒီ ၁၄၅၀ ထိ အချိန်ဖြစ်သည် ။ ထိုအချိန်က ဥရောပဒေသ အနှံ့တွင် ငတ်မွတ် ခေါင်းပါးမှု ပြသနာ ၊ ရောဂါဘယ ဖြစ်ပွားမှု ၊ စစ်မက်ဖြစ်ပွားမှု စသည့် ပြသနာများစွာ ကြုံတွေ့ခဲ့ရသည် ။ အေဒီ ၁၄ – ရာစု အချိန်က ငတ်မွတ်ခေါင်းပါးမှု နှင့်အတူ Black Death ကပ်ဘေး ဖြစ်ပွားခဲ့သည် ။
Black Death သည် ကမ္ဘာ့သမိုင်းတွင် အထင်ရှားဆုံး ကပ်ရောဂါ ဖြစ်ပြီး အေဒီ ၁၃၄၆ – မှ ၁၃၅၃ – ခုနှစ် အတွင်း ထိုရောဂါကြောင့် ဥရောပတိုက်ရှိ လူ ၄ ပုံ ၁ ပုံ ခန့်( ၇၅ – သန်းကျော် ) သေဆုံးခဲ့ရ သည် ။
အေဒီ ၁၃၃၇ မှ ၁၄၅၃ – ခုနှစ် အချိန်အထိ အင်္ဂလန် နှင့် ပြင်သစ်တို့ စစ်ပွဲဆက်များစွာ ဖြစ်ပွားခဲ့သည် ။ ထို စစ်ပွဲဆက်များ သည် နှစ် ပေါင်း ၁၀၀ ကျော်ကြာခဲ့သဖြင့် ထိုစစ်ပွဲကို နှစ်တစ်ရာစစ်ပွဲ Hundred Years’ War ဟုခေါ်သည် ။
ပုပ်ရဟန်း မင်း၏ သြဇာကျဆင်းလာခြင်း
Late Middle Ages အချိန်တွင် ဘာသာရေးဆိုင်ရာ ပဋိပက္ခ ပြသနာများစွာ ဖြစ်ပွားခဲ့သည် ။ ပုပ်ရဟန်းမင်းများသည် ဘုရင်၏ သြဇာအာဏာကို လွန်ဆန်လာခဲ့သည် ။ ၁၃ -ရာစု အကုန် ၊ ၁၄ -ရာစု အစတွင် ပုပ်ရဟန်းမင် Pope Boniface VIII သည် အင်္ဂလန် ဘုရင် ၊ ပြင်သစ် ဘုရင်သြဇာကို ဆန့်ကျင်လာခဲ့သည် ။
ထိုအချိန်က ခရစ်ယာန် ပုပ်ရဟန်းမင်းသည် နယ်မြေများစွာကို ပိုင်ဆိုင်သည် ။ ပုပ်ရဟန်းမင်များသည် ဘုရင်ကို အခွန်ပေးဆောင်ရန် ငြင်းဆိုပြီး ပုပ်ရဟန်းမင်းကြီး ပိုင်ဆိုင်သည့် Papal States ပြည်နယ်များ ပေါ်ထွက်လာခဲ့သည် ။ ဘာသာရေးကြောင့် ဥရောပဒေသ အနှံ့တွင် ပြည်တွင်းစစ် ဖြစ်လာခဲ့သည် ။
နောက်ဆုံး ပုပ်ရဟန်းမင်း ပိုင်ဆိုင်သည့် Papal State ပြည်နယ်များ တဖြည်းဖြည်းပျောက်ကွယ်ပြီး ပုပ်ရဟန်းမင်း၏ သြဇာအာဏာများလည်း ကျဆင်းလာခဲ့ရသည် ။
အေဒီ ၅ – ရာစု အချိန်ကတည်းက ပြင်သစ်တောင်ပိုင်း Avignon ဒေသတွင် နေလာခဲ့သည့် ပုပ်ရဟန်းမင်းကြီးသည် အေဒီ ၁၅ – ရာစုအချိန်တွင် အီတလီနိုင်ငံ Vatican ဒေသ သို့ ပြောင်းရွှေ့လာခဲ့ကြရသည် ။
ယနေ့တည်ရှိနေသည့် အီတလီနိုင်ငံထဲ ရှိ Vatican City သည် ပုပ်ရဟန်းမင်းကြီး၏ နောက်ဆုံး ကျန်ရှိနေဆဲ Papal State ပြည်နယ်ဖြစ်သည် ။
စာပေ အနုပညာ ( Renaissance ) ဉာဏ်သစ်အရေးတော်ပုံခေတ်
အလယ်ခေတ် ကုန်ဆုံးချိန်တွင် ဥရောပဒေသ အနှံ့စစ်ပွဲများ ၊ ရောဂါဘယများ ၊ ငတ်မွတ် ခေါင်းပါးမှုများ နှင့်အတူ ခံစားမှုကို အခြေခံသည့် စာပေ အနုပညာများလည်း ပေါ်ထွက် လာခဲ့သည် ။ ထိုစာပေ အနုပညာများ ထွန်းကားလာသဖြင့် ထိုအချိန်ကို ဥရောပ တွင် Renaissance ခေတ် အစ အချိန်ဟု ခေါ်သည် ။
အေဒီ ၁၃၀၀ – နှစ်လယ်ပိုင်း အချိန်က အီတလီ ကဗျာဆရာ Petrarch သည် အစောဆုံး လက်တင် ဘာသာဖြင့် ကဗျာရေးသားခဲ့သူ ဖြစ်သည် ။ စာပေပညာ နှင့်အတူ ပန်ချီပညာ ၊ လက်မှုပညာများ ထွန်းကား လာခဲ့သည် ။
ထိုကဲ့သို့ခံစားမှုကို အခြေခံသည့် အနုပညာတိုးတက်ထွန်းကားလာမှု နှင့်အတူ လူများသည် လူသားဆန်မှု ( Humanism ) ကို ပိုမို မြတ်နိုးလာခဲ့ သည် ။ အီတလီနိုင်ငံ Florence နှင့် Milan မြို့ များသည် ထင်ရှားသည့် စာပေ ၊ အနုပညာရှင်များ ပေါ်ထွန်းရာနေရာ ဖြစ်သည် ။
အလယ်ခေတ် အချိန်က တည်ရှိခဲ့သည့် Gothic စတိုင် ဗိသုကာလက်ရာများ ၊ ရုပ်ထုများ ၊ ပန်းချီကားများ ကို ယနေ့အချိန်ထိ ဥရောပဒေသ အနှံ့တွင် မြင်တွေ့နေရဆဲဖြစ်သည် ။ ထိုခေတ် ထိုအချိန်က စာပေ ၊ အနုပညာ ၊ ပန်းချီကားများ ၊ ရုပ်တုများ ၊ Gothic စတိုင် ဗိသုကာ လက်ရာများကို ဥရောပဒေသတွင် Renaissance Art and Architecture ဟု တင်စား ခေါ်ဆိုကြ သည် ။
နိဂုံး
ယနေ့အချိန်အထိ အလယ်ခေတ်အား Medieval ဟု လူအများမှ ခေါ်ဆိုကြသည် ။ အမှန်တော့ Medieval ဆိုသည်မှာ ကမ္ဘာ့သမိုင်း၏ ရက်စက် ၊ ခက်ထန် ၊ ကြမ်းတမ်း ခဲ့သည့် အချိန်များဟု ဆိုလို သည် ။ အလယ်ခေတ်အချိန်က စစ်ပွဲများ ၊ လက်နက်ကိုင် ပဋိပက္ခများ ၊ ပလိပ်ရောဂါကဲ့သို့ကုထုံးမရှိသည့် ရောဂါများ သည် လူသားများကို များစွာတုန်လှုပ် ခြောက်ခြားစေခဲ့သည် ။
သမိုင်းပညာရှင်များမှ ယနေ့ခေတ် လူ့ယဉ်ကျေးမှုများ ဖြစ်ပေါ်လာအောင် အလယ်ခေတ် အချိန်က ရှိခဲ့သည့် တက္ကသိုလ် ၊ ကောလိပ် ကျောင်းများသည် များစွာ အရေးပါခဲ့သည်ဟု ဆိုသည် ။
ထိုအချိန်က ဥရောပဒေသမှ တက္ကသိုလ် ၊ ကောလိပ်များသည် သမိုင်းဆိုင်ရာ မှတ်တမ်း ၊ မှတ်ရာများကို စုဆောင်း သိမ်းဆည်းထား ခဲ့ကြသည် ။ ယဉ်ကျေးမှု ၊ အနုလက်ရာ ၊ ဗိသုကာ ပညာများကို လက်ဆင့်ကမ်း မျှဝေခဲ့ကြသည် ။ သိပ္ပံပညာရပ်ဆိုင်ရာများကို တိုးတက်ထွန်းကား လာအောင် သုသေသနပြု့ခဲ့ကြသည် ။
ရှေးအချိန်ကတည်းကတည်ရှိခဲ့သည့် ပြင်သစ် ၊ အင်္ဂလန် ဒေသမှ တက္ကသိုလ်ကောလိပ်များမှ တဆင့် သမိုင်းဆိုင်ရာ အထောက်အထားများစွာကို လူများ သိရှိလာခဲ့ရသည် ။ ထို့အတူ သမိုင်းဆိုင်ရာ အထောက်အထားများစွာကို ဖေါ်ထုတ်ရန် လမ်းစ များစွာကို ထိုတက္ကသိုလ်များရှိ မှတ်တမ်းများမှ ကူညီပေးခဲ့သည် ။
အလယ်ခေတ် မတိုင်မီအချိန်က တည်ရှိခဲ့သည့် ရှေးခေတ်မြို့များသည် စီးပွားရေးကို အခြေမခံဘဲ နိုင်ငံရေး နှင့် ဘာသာရေးကို အခြေခံခဲ့သည် ။
အလယ်ခေတ်အချိန်တွင်း စီးပွားရေးကို အခြေခံသည့် ခေတ်သစ်မြို့ပြ ယဉ်ကျေးမှု စတင်လာခဲ့သည် ။ အလယ်ခေတ်ကုန်ဆုံးချိန် ၁၆ -ရာစုအစတွင် ခရစ်ယာန်ဘာသာအတွင်း အယူအဆကွဲလွဲမှု နှင့်အတူ ရိုမန်ကက်သလစ် ၊ ပရိုတက်စတစ် စသည့် ခရစ်ယာန် ဘုရာကျောင်းများ ကွဲထွက် လာခဲ့သည် ။
အလယ်ခေတ် အချိန်က ဥရောပဒေသကို ထိန်းချုပ်ခဲ့ကြသည့် အုပ်စုများမှာ ရော်မန်လူမျိုးများ ၊ Franks နှင့် Visigoths စသည့် အုပ်စုများ ဖြစ်ကြသည် ။ ယနေ့အချိန်တွင် ရော်မန် လူမျိုးဟူ၍ မရှိတော့ဘဲ Rome မြို့သာ ကျန်ရှိတော့သည် ။
ထို့အတူ Franks များ နှင့် Visigoths စသည့် လူမျိုးများသည်လည်း တဖြည်းဖြည်း ပြောင်းလဲကာ ပျောက်ကွယ်ခဲ့ပြီ ဖြစ်သည် ။ ထို့အတူ အလယ်ခေတ် အချိန်က တည်ရှိခဲ့သည့် Medieval states ပြည်နယ်များသည် ပြိုကွဲ ကျရှုံး ပျောက်ကွယ်မှု နှင့်အတူ ပြည်နယ်အသစ်များ ပေါ်ထွက်လာခဲ့သည် ။
သို့သော်လည်း အလယ်ခေတ်အချိန်က ဥရောပဘုရင်များ၏ ကြီးကျယ်ခမ်းနားခဲ့သည့် နန်းတော်များ ၊ ရဲတိုက်များ ၊ အနုလက်ရာများသည် ဥရောပဒေသ အနှံ့တွင် ယနေ့အချိန်အထိ သမိုင်းမှတ်တမ်း အဖြစ် ရှိနေဆဲ ဖြစ်သည် ။
အလယ်ခေတ် ကုန်ဆုံးချိန်တွင် အနောက်ဥရောပဒေသ မှ အင်္ဂလန် ၊ ပြင်သစ် ၊ ပေါ်တူဂီ ၊ စပိန် လူမျိုးများသည် နယ်မြေသစ် ရှာဖွေမှုများ လုပ်ဆောင်လာခဲ့ကြသည် ။ ဥရောပ တိုက်သားများသည် အနောက်ဥရောပဒေသမှ အမေရိက ၊ အာရှ ဒေသ များ သို့ သွားလာသည့် ရေလမ်းကြောင်းကို တွေ့ရှိလာခဲ့ကြပြီးနောက် ကမ္ဘာကြီးသည် ကိုလိုနီခေတ် သို့ ပြောင်းလဲသွားခဲ့သည် ။
မောင်မောင်စိုး (Academy Page)
