ပြီးခဲ့တဲ့ဗုဒ္ဓဟူးနေ့က ပါကစ္စတန်နိုင်ငံ မှာ နှစ်ပေါင်း ၁၇၀၀ သက်တမ်းရှိတဲ့ လျှောင်းတော်မူ ဗုဒ္ဓရုပ်ပွားတော်တစ်ဆူကို တူးဖော်တွေ့ရှိခဲ့ပါတယ်။ ပါကစ္စတန်နိုင်ငံ Haripur မြို့အနီးမှာရှိတဲ့ Bhamala ဆိုတဲ့ဒေသကနေ တူးဖော်ရရှိခဲ့တာဖြစ်ပါတယ်။ Bhamala ဟာ ဗုဒ္ဓရုပ်ပွားတော်များတိမ်မြုပ်ပျောက်ကွယ်ရာနေရာဖြစ်ပြီး တူးဖော်မူတွေကို ၁၉၂၉(လွန်ခဲ့သောနှစ်ပေါင်း ၈၈နှစ်) ကတည်းက စတင်ခဲ့တဲ့နေရာလည်းဖြစ်ပါတယ်။
ဒီတစ်ခါ တူးဖော်ရရှိခဲ့တဲ့လျောင်းတော်မူဘုရားဟာ ဉာဏ်တော် ၄၈ပေ ရှိပါတယ်။
“ဒီလျောင်းတော်မူ ဗုဒ္ဓရုပ်ပွားတော်ဟာ ၃ရာစုက လက်ရာဖြစ်ပြီး နှစ်ပေါင်း ၁၇၀၀ သက်တမ်းရှိတာကြောင့် ရှေးအကျဆုံးရုပ်ပွားတော်တစ်ဆူလည်းဖြစ်ပါတယ်။ ယခုဆိုရင် ဒီနေရာတစ်ဝိုက်က တူးဖော်ရရှိခဲ့တဲ့ ဗုဒ္ဓဘာသာဆိုင်ရာ အရာဝထ္ထုပေါင်း ၅၀၀ခန့်ကို တူးဖော်ရရှိခဲ့ပြီးပါပြီ” လို့ Bhamla သုတေသနနှင့် ပြတိုက်အဖွဲ့ခေါင်းဆောင် Abdul Samad က ဆိုပါတယ်။
ဒီနေရာတစ်ဝိုက်ဟာ လွန်ခဲ့တဲ့နှစ်ပေါင်း ၂၃၀၀ ဝန်းကျင်က အာသောကမင်းကြီးရဲ့ပိုင်နက်ဖြစ်ခဲ့ပြီး ဗုဒ္ဓဘာသာထွန်းကားရာနေရာလည်းဖြစ်ခဲ့ပါတယ်။ Bhamala သုတေသနရှေးဟောင်းနယ်မြေကို ထိမ်းသိမ်းသင့်တဲ့အမွေအနှစ်ဒေသအဖြစ် သတ်မှတ်ထားပါတယ်။ ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်တွေကတော့ ဒီနေရာကို ဂရုတစိုက်ပြုပြင်ထိမ်းသိမ်းစေချင်ကြပြီး လာရောက်ကြည့်ရှု့လည်ပတ်လိုကြပါတယ်။ ဒီနိုင်ငံဟာ တစ်ချိန်က ဗုဒ္ဓဘာသာထွန်းကားခဲ့ပေမယ့် ၂၀၁၂ခုနှစ်ရဲ့ စာရင်းအရတော့ ဗုဒ္ဓဘာသာဝင် ၁၄၉၂ဦးသာ ရှိတော့ပါတယ်။
၁၉၂၉ခုနှစ်မှာ ပထမဆုံးဒီနေရာကို တူးဖော်ခဲ့ကြတဲ့ပညာရှင်တွေကတော့ Sir Sufian Malik နဲ့ Sir John Marshall တို့ဖြစ်ပြီး ၁၉၃၀ခုနှစ်အထိ တူးဖော်ခဲ့ကြပါတယ်။ အဲဒီနောက်ပိုင်းမှာတော့ ထပ်မံတူးဖော်ခြင်းမပြုကြတော့ပဲ ၂၀၁၇ခုနှစ်ရောက်မှ ပြန်လည်တူးဖော်ခဲ့ကြတာပဲဖြစ်ပါတယ်။ Bhamla ရှေးဟောင်းနယ်မြေဟာ ကမ္ဘာ့အမွေအနှစ် UNESCO စာရင်းဝင်နေရာတစ်ခုဖြစ်ပြီး Khyber Pakhtunkhwaပြည်နယ်အစိုးရရဲ့လက်အောက်က သုတေသနနဲ့ပြတိုက်ဌာနရဲ့ ထိမ်းချုပ်မှုအောက်မှာရှိနေပါတယ်။ တက္ကသီလာတောင်ကြားမှာ အထိမ်းသိမ်းသင့်ဆုံးနေရာလို့လည်း ဆိုနိုင်ပါတယ်။ ပါကစ္စတန်က ထင်ရှားတဲ့ အခြားဗုဒ္ဓဘာသာနယ်မြေနှစ်ခုကတော့ တက္ကသီလာ(Taxila) နဲ့ Gandhara ဒေသတို့ပဲဖြစ်ပါတယ်။
