ရေးသားသူ : Academy
Persia ဆိုသည်မှာ ယနေ့အီရန် နိင်ငံတည်ရှိသည့်နေရာအား တစ်ချိန်က ဥရောပ တိုက်သားများ မှ ခေါ်ဆိုသည့် အမည်ဖြစ်သည် ။ ဥရောပ တိုက်သားများ မှ ထိုဒေသ အား ဘီစီ ၁၀၀၀ -ကျော်အချိန်မှ စတင်ကာ ၁၉၃၅ – အချိန်အထိ Persia ခေါ်ဆိုခဲ့ကြသည် ။ ထို့ကြောင့် ပါရှန်အင်ပါယာသည် ရှေးခေတ် အီရန်နိင်ငံသမိုင်း၏ ဖြစ်သည် ။
အေဒီ ၇ -ရာစု အချိန်တွင် အာရပ်မူဆလင်များ ကျူးကျော်တိုက်ခိုက်သိမ်းယူခဲ့ရာမှ ပါရှန်အင်ပါယာခေတ်ပျောက်ကွယ်ခဲ့ရသည် ။ ပါရှင် အင်ပါယာ ပျောက်ကွယ်ခဲ့သော်လည်း ပါရှန် လူမျိုးများသည် ဤဒေသ တွင် အုပ်စုများစွာ ကျန်ရှိကာ ဆက်လက် ရှင်သန်ခဲ့ကြသည် ။ ပါရှန် အင်ပါယာသည် တချိန်က ရှေးခေတ် အီဂျစ်များ ၊ဂရိ များ နှင့် သာမက ရော်မန် များ နှင့် လည်း ခေတ်ပြိုင်ဖြစ်ခဲ့သည့် ကမ္ဘာ့သမိုင်းတွင် ထင်ရှားသည့် အင်ပါယာ တစ်ခုဖြစ်သည် ။
သမိုင်း
ယနေ့အီရန်ဒေသတွင် ဘီစီ ၁၅၀၀ ခုနှစ် မှစ၍ Aryan လူမျိုးများ စတင်နေထိုင်ခဲ့ကြသည် ။ နောက်ပီုင်းတွင် အီရန်နိင်ငံရှိ Urmia ရေကန်ကြီး အနောက်ဖက်တွင် နေထိုင်သည့် Parsamash လူမျိုးများ ပြောင်းရွှေ့လာရာမှ “ ပါရှန်” ဟုအမည်တွင်လာခဲ့သည်ဟုဆိုသည် ။
ပါရှန်လူမျိုးများကိုးကွယ်သည့် Zoroastrianism ဘာသာမှာလည်း ဘီစီ ၁၅၀၀ – အချိန်ခန့်မှစတင် ပေါ်ပေါက်လာခဲ့သည်ဟု သမိုင်းပညာရှင်များမှ ယုံကြည်ကြသည် ။ သမိုင်းပညာရှင်များမှ ဤဒေသတွင် ပါရှန်အင်ပါယာသည် နှစ်ကြိမ်တိုင် ပေါ်ထွန်းခဲ့သည်ဟုဆိုသည် ။
ပထမပါရှန်အင်ပါယာ
ဘီစီ ၆၈၁ ခန့်တွင် စစ်သူကြီး Hakhamanish မှ ယနေ့အီရန်ဒေသ တောင်ကုန်းများတွင် အင်အားစုဆောင်းကာ ပါရှန် အင်ပါယာဖြစ်တည်လာရန် အစပျိုးခဲ့သည် ။ ဘီစီ ၅၅၀ တွင်ဘုရင်ဖြစ်လာသည့် ပါရှန်ဘုရင် Cyrus the Great သည် အနီးပါတ်ဝန်းကျင် ဒေသများကို စစ်ပွဲများဆင်နွဲပြီး နယ်မြေများကို ချဲ့ထွင် သိမ်းယူခဲ့သည် ။ ထိုအချိန်မှစ၍ ပထမ “ ပါရှန်အင်ပါယာ” စတင်ထူထောင်ခဲ့သည်ဟုသမိုင်းမှတ်တမ်းများမှဆိုသည် ။
ပါရှန်အင်ပါယာ၏မြို့တော်မှာ Persepolis ဖြစ်ပြီးယခုအီရန်နိင်ငံ အနောက်တောင်ပိုင်းရှိ တောင်တန်း ဒေသဖြစ်သည် ။ ဘီစီ ၅၄၆ – အချိန်တွင် လစ်ဗျား ဘုရင် ၊ ဘီစီ ၅၃၉ – အချိန်တွင် ဘေဘီလုံဒေသ ကို အောင်နိင်ခဲ့ သည် ။ထိုအခါ ပါရှန်များသည် အီဂျစ်တို့ နှင့်ခေတ်ပြိုင်ဖြစ်လာခဲ့သည် ။ ထိုအချိန်က ပါရှန်များသည်ကမ ္ဘာပေါ်မှာ အင်အားအကြီးဆုံးအင်ပါယာကို ထူထောင်နိုင်ခဲ့သည် ။
နောက်ပိုင်းတွင် ပါရှန်များသည် ဂရိဒေသကိုနယ်ချဲ့ရန်ကြိုးစားခဲ့သည် ။ ဘီစီ ၄၉၀ တွင်ပါရှန် နှင့်ဂရိတို့ နှင့် ပထမစစ်ပွဲဖြစ်ပွားပြီး ပါရှန်ဘုရင် Darius I သည် Marathon တိုက်ပွဲ ၌ ဂရိတို့အား ရှုံးနိမ့်သွားခဲ့သည်။
ဘီစီ ၄၈၀ ၌ ပါရှန်ဘုရင် Xerxes I သည် Battle of Salamís စစ်ရှုံးပြီး နောက် ပါရှန်အင်ပါယာ တဖြည်ဖြည်း အင်အားနည်းကျဆင်းလာခဲ့သည်။ ဘီစီ ၃၃၄ မှ ၃၃၁ အတွင်း မက်ဆီဒိုးနီးယား မှ စစ်သူကြီး Alexander the Great သည် ပါရှန်များကို စစ်အောင်နိုင်ပြီးဤ ဒေသကို သိမ်းယူအုပ်ချုပ်ခဲ့သည် ။ ထိုအချိန်မှစ၍ ပါရှန်တို့၏ ပထမ အင်ပါယာ ကျရံှုးပျောက်ကွယ်ခဲ့ရသည် ။
Alexander နှင့် Seleucid ခေတ်
Alexander the Great သည်ပါရှန်ဒေသကို အောင်နိင်ပြီးနောက် ပါရှန်စစ်သားများအား မက်ဆီဒိုးနီးယားဒေသ သို့ခေါ်ဆောင်ကာ သူ့စစ်သားများအဖြစ်သိမ်းသွင်းခဲ့သည် ။ ထို့အတူ ပါရှန်အမျိုးသမီးများအား သူ့၏ စစ်သည်များ နှင့်လက်ဆက်စေခဲ့သည်ဟု သမိုင်းမှတ်တမ်းများကဆိုသည် ။ ဘီစီ ၃၂၃ – ခုနှစ်တွင် Alexander the Great ကွယ်လွန်ပြီးနောက် ပါရှန်ထီးနန်းကို သူ၏ စစ်သူကြီးများမှ အပြိုင်လုကာကြိုးပမ်းခဲ့ကြသည် ။
နှစ်ပေါင်း ၅၀၀ – ခန့်ဤဒေသ တွင် ပြိုင်ဖက်အချင်းချင်းစစ်မက်ဖြစ်ပွားနေခဲ့သည် ။ ဘီစီ ၂ – ရာစုတွင် Seleucid dynasty ( မင်းဆက် ) အား မောင်းထုတ်ကာ Parthian အင်ပါယာနယ်မြေဒေသဖြစ်လာခဲ့သည် ။
ဒုတိယပါရှန်အင်ပါယာ
အေဒီ ၂၂၄ တွင် ပါရှန်ဘုရင်၏ မျိုးနွယ် (Ardashir I ) မှ တော်လှန်ပုံကန်ပြီး Parthian များကို စစ်အောင်နိင်ခဲ့သည် ။ ထိုအချိန်မှစ၍ ဤဒေသတွင် ဒုတိယ ပါရှန်အင်ပါယာ (Sassanids ) အသစ်ကို ပြန်လည် ပေါ ်ပေါက် လာခဲ့သည် ။ သူ့လက်ထက် တွင် အာရှတိုက်အနောက်ဖက်ဒေသများ ၊ အိန္ဒိယ ဒေသ အများအပြား နှင့် ပန်ဂျပ်ပြည်နယ်များသည် ပါရှန်အင်ပါယာဒေသဖြစ်လာခဲ့သည် ။
Ardashir I ကွယ်လွန်ပြီးနောက် အေဒီ ၂၄၁ – ခုနှစ်တွင် သူ့သား Shapur I ဘုရင်ဖြစ်လာခဲ့သည် ။သူ့လက်ထက်တွင်ရောမများနှင့်စစ်ပွဲအကြိမ်ကြိမ်ဖြစ်ပွားပြီး ပါရှန်အင်ပါယာကို Tigris မြစ်အထိချဲ့ ထွင်နိုင်ခဲ့သည် ။ အီဂျစ်နဲ့အာရှအနောက်ပိုင်းဒေသကိုလည်း သိမ်းယူနိုင်ခဲ့သည် ။
အစောပိုင်းတွင် ရော်မန်များကို အောင်နိင်ပြီး ဆီးရီးယား နှင့် မက်ဆီဒိုးနီးယားဒေသများကို သိမ်းယူကာ အာရှတိုက်အနောက်ဖက်၏ ကျယ်ပြန့်သည့်ဧရိယာများသည် ပါရှန်အင်ပါယာ ဖြစ်လာခဲ့သည် ။ နောက်ပိုင်း ပါရှန်ဘုရင် Shapur II လက်ထက်တွင် ရော်မန်များကိုစစ်ရံှုးပြီးနယ်မြေများ ဆုံးရှုံးခဲ့ပြန် သည် ။
အေဒီ ၄၀၀ – ခန့်တွင် ပါရှင် ဘုရင် Yazdegerd I သည် ရော်မန်များ နှင့်ငြိမ်းချမ်းရေးရယူကာ ခရစ်ယန် ဘာသာကိုလဲ ပါရှန်ဒေသ တွင်ကိုးကွယ်ယုံကြည်ခွင့်ပေးခဲ့သည် ။ အေဒီ ၅၂၀ – ခန့်တွင် ပါရှန်ဘုရင် Kavadh I သည် ရော်မန်များ နှင့် စစ်ပွဲတဖန်ဖြစ်ပွားကာ ပါရှန်အင်ပါယာ ကျယ်ပြန့်လာခဲ့သည် ။
Kavadh I ၏သား ပါရှန်ဘုရင် Khosrau I လက်ထက်တွင်ရော်မန်များကို စစ်ပွဲအောင်နိင်ကာ Black Sea ဒေသ အထိ အင်ပါယာ ကျယ်ပြန့်လာခဲ့သည် ။ ဒုတိယ ပါရှန်အင်ပါယာသည် Khosrau I လက်ထက်တွင် အင်အားအကြီးဆုံး ၊ အကျယ်ပြန့် ဆုံးဖြစ်ခဲ့ပြီး ပါရှန်တို့၏ Zoroastrianism ဘာသာမှာလည်း ပြန်လည်ထွန်းတောက်လာခဲ့သည် ။
အင်ပါယာ ကျရှုံးခြင်း
အေဒီ ၆၀၂ – ခုနှစ် ပါရှန်ဘုရင် Khosrau II လက်ထက်မှစ၍ ရော်မန်များ နှင့် ကာလရှည်ကြာ စစ်ပွဲပြန်လည်ဖြစ်ပွားလာခဲ့သည် ။ အေဒီ ၆၂၇ တွင် Byzantine အင်ပါယာ၏ ရော်မန်ဘုရင် Heraclius ကိုစစ်ရှုံးပြီး နောက်ပြန်လည်ကျရှုံးခဲ့သည်။ သို့သော်လဲ ပါရှန်များသည် ရော်မန်တို့၏ ရန်ကိုကြံ့ကြံ့ခံနိင်ခဲ့ကြသည် ။
အေဒီ ၆၃၀ – ခန့်တွင် ယနေ့ဆော်ဒီအာရေဗျနိင်ငံ မကာဒေသ မှ စတင်ခဲ့သည့် အစ္စလမ် အယူဝါဒ နှင့်အတူ အာရပ်မူဆလင်များ အားကောင်းလာခဲ့သည် ။ နောက်ဆုံး ပါရှန် ဘုရင် Yazdegerd III သည် အေဒီ ၆၅၁ တွင်အာရပ်မူဆလင် များကိုစစ်ရှုံးပြီး ပါရှန်အင်ပါယာ သည်လည်း ပျောက်ကွယ်ခဲ့ရသည် ။
ရှေးခေတ်အချိန်က ပါရှန်များသည် ယဉ်ကျေးမှုမြင့်မားသည့် လူမျိုးများဖြစ်ကြသည် ။ ပါရှန် ဘာသာစကား ၊ ပါရှန်အယူဝါဒ ၊ နှင့် အနုပညာများ ၏ အငွေ့အသက်များ မှာလည်း ဥရောပ နှင့် အာရှတခွင်သို့ပျံ့နှံ့ ကာ ရောနှော ပေါင်းစပ်သွားခဲ့သည် ။ ယနေ့အချိန်တွင် ပါရှန်အင်ပါယာခေတ် အဆောက်အဦးအများစုမှာ ဖျက်ဆီးခံခဲ့ရပြီး အနည်းငယ်သာ ကျန်ရှိတော့သည်ဟု ဆိုသည် ။
